Innlevering av arbeidskrav

Då er korga med dei ferdige produkta levert inn for godkjenning. Over helga vil Kari og Marit, som er lærarane våre på studiet, vurdere produkta og blogginnlegga. Om dette vert godkjend er det eksamen som står for tur.

Det halve hovudet av sau som eg har salta og tørka vart henta ned frå Klokketårnet i dag tidleg. Det er no ferdig, og det vert spanande å høyre tilbakemelding på kjøtet og dei andre produkta. Plomme- og multesylta er levert, og etter det eg kan sjå så ser det bra ut. No får ikkje eg opna glasa for å vurdere, men glasa eg har opna undervegs har vist at konserveringsprosessen har gått rett føre seg.

Nordlandslefsene er framleis gode på smak og konsistens, sjølv om eg var spent på korleis dei ville verte etter veker oppbevart i kakeboks - men dette ser ut til å ha gått bra. Flatbrøda er sprø og gode på smak. Så då er det berre å vente på tilbakemelding, og halde fram med å lese til eksamen.

Tradisjonsbakst - ein forsmak på julebaksten

Etter at slaktinga er unnagjort er det tid for å bake til jul. Før i tida vart denne bakinga sett på som ei stor hending og ei spanande avveksling i kvardagen for folk i alle aldrar. Det finaste bakverket vart gjort like før jul. Haustbakinga derimot la grunnlaget for maten som skulle etast og etter julehøgtida - slik som lefser og flatbrød. (Brunstad, S. og Pettersen, J.R., 2007).

Når bestemor og eg stod i bakekjellaren heime på Krogsætra brukte me vel tre timar på våre leiver til jul. Før i gamle dagar kunne dei stå opptil ei veke å bake på dei største gardane - då er det snakk om fleire tusen flatbrødleivar. (Brunstad, S. og Pettersen, J.R., 2007). Dette høyrast kanskje ekstremt ut, men det måtte til for at alle på garden skulle få mat.

Ein lærer så lenge ein lev... Etter stor iver etter å kome i gong med bakinga, vart det gjort ei lita feilvurdering frå mi side. Arbeidskravet krev at bakeprodukta ikkje skal oppbevarast kjølig eller frysast. Lefser kan ein oppbevare tørt, så lenge ein ikkje smører leivene. Leivene vert tørre, slik som flatbrøda, og når ein ønskjer lefser til kaffimaten fuktar ein dei og har på smørekrem. I engasjementet på kjøkenet i lag med mor, vart dette ikkje tenkt på. Me smurte lefsene når dei framleis var litt varme og mjuke, og la samtlige i frysaren, men dette kan eg ikkje bruke i arbeidskravet.  Løysinga vart så å nytte ein dag i bakekjellaren til bestemor kor me fekk både kvalitetstid i lag samt baka flatbrød. Eg vel å la oppskrifta og gjennomføringa på lefsene stå, men det er flatbrøda som vil verte levert inn til vurdering, i lag med nordlandslefsene.

Flatbrød (bestemor si oppskrift)

1kg sammalt grovt kveitemjøl

1kg sammalt fint kveitemjøl

2liter kokandes vatn

(18-20 leiver/ flatbrød)

Bland saman mjøl med litt salt og hell over 2liter kokande vatn. Kna det saman til ei deig og la det stå på kjøkkenbenken natta over. At ein hell vatn over kvelden før gjer at deiga vert enklare å kjevle ut. Det varme vatnet er for at det grove mjølet skal svelle og ta opp vatn og som då gjer mjølet mjukare. (Krogsæter, Unni).

Etter at deiga har stått natta over, delar ein den gjerne opp i fleire emner for å gjere det enklare å bake ut.

Ein formar og rullar så emna til pølser. Denne pølsa delar ein så opp i mindre emner.
Her må ein prøve seg litt fram og finne den tjukkelsen ein sjølv ønskjer på flatbrøda.

Ein kjevlar så ut emnet. Her nyttar ein kjevle med ruter, og gjerne ei trinse som vist t.v. for å få det jamt i kantane og.
Det er nyttig å skjære ut eit stykke stoff av ein plastikkduk som er like stor som takka.
Då vert det enklare å berekne storleiken på leivene slik at den vert passe stor.

Nytt ein trepinne som vist på bilete for å få leiva over på takka.
Steik leivene på middels varme - her må ein prøve seg litt fram då takkene kan vere ulike.
Når eine sida byrjar å verte gyllen og brun, snu leiva og steik på andre sida.

Legg så flatbrøda oppå kvarandre ettersom dei er ferdige. Nytt gjerne nokon plankar for at flatbrøda skal halde seg flate.

Lefser (oppskrift frå Krogsætra)

Lefsene kan oppbevarast tørre etter steiking og fuktast med vatn før bruk. Dei kan og smørast og frysast. Då er det berre å ta opp når anledninga byr seg.

1 liter kefir (kulturmjølk)
1 1/4 kg kveitemjøl
250 gram smelta margarin
2 koppar sukker
1 stor ss hjortehonsalt

Smørekrem av 1kg smør, 500g melis og ein liten dert rømme.

Bland kveitemjøl og sukker i ein bolle. Hell kefir opp i smøret for å få ein liten lunk. Ha hjortehornsalt i det våte, og tilsett så dette i mjølblandinga. Miks alt saman forsiktig. Jo mindre ein jobbar med deiga, jo enklare vert det å kjevle ut.

Rull så deiga til ei pølse og del opp i emner. Klapp så emna runde slik som vist på bilete. Kjevle ut kvart emne til passe storleik - like stor som takka. Bruk gjerne trinse for å få deiga ut i kantane, og hindre at det vert tjukkare deig ytst enn inn mot midten. Bruk så ein trepinne eigna for arbeidet og lyft leiva over på takka. Då takker er ulike, må ein prøve seg fram på kor mykje varme som skal til. Leivene skal få ein gyllen farge, sjå bileta der lefsene vert smurt.

Nordlandslefse

1/2 kg kveitemjøl

160g sukker

12g hornsalt

100g smør

1/4 l surmjølk

Bland det tørre saman, kan gjerne nytte kjøkkenmaskin. Smuldre så inn smøret og tilsett surmjølk. Elt til deigen vert fast. Kjevle ut deigen, og la det vere litt tjukkelse på den. Trykk ut kaker i ønska storleik. Prikk lefsene med gaffel.

Steikast midt i omnen på 180/ 200 grader i ca 15min. Her er det viktig å følgje med, då ein ikkje ønskjer at kakene vert gylne ettersom dei då vil verte fort tørre. Nordlandslefsene oppbevarast på ein kjølig stad, og kan frysast.

    

Vurdering av prosess og produkt

Då eg må ta sjølvkritikk for ikkje å ha lese arbeidskravet godt nok, vart det litt meir arbeid rundt dette arbeidskravet. Men jo meir arbeid, jo meir kunnskap og erfaringar. Eg har baka flatbrød før, men lærar noko nytt for kvar gong likevel. Flatbrøda vart veldig gode. Grove, men det er slik eg sjølv liker dei best. Flatbrøda vart etter bestemor si meining litt tjukke, men eg sjølv tykkjer dei var akkurat passe, med mykje smak - og det er forøvrig viktig å tenkje på når ein bakar. Ein treng ikkje å følgje ei oppskrift til punkt og prikke, det er like viktig å prøve ut og finne fram til ein variant som ein sjølv likar. Dette er det fine med tradisjonar - dei forheld seg lik gjennom generasjonar, men med nokon små justeringar ettersom kven som tek tradisjonen i bruk, noko som fører til ein unik variant som ein sjølv kanskje set endå meir pris på.

Lefsene er etter mi meining kaffimat, og skal nytast i små mengder. Det er dog ikkje like enkelt som ein skulle tru. Lefsene smurte vi for at det skal verte enklast å servere på eit seinare tidspunkt. Då er det berre å ta det opp av frysaren og la dei tine, og ein slepp då å bruke noko tid på å smøre dei. Eg tykkjer dette er ein god måte og lefsene smakar like godt etter tining som når dei er heilt ferske.

Nordlandslefsene vart eg fyrst introdusert for då eg var på juleperm til Tromsø og besøkte familie der i fjor. Etter lange og krevjande månader i teneste i Hæren, var det godt å få reise heim til eit vanleg kjøkken og til juleførebuingar. I ein slik samanheng vert tradisjonar sett veldig høgt. Eg fekk då vere med å bake og ikkje minst ete nordlandslefse, som har vorte eit kjært minne. Å stå på kjøkkenet i år - i eit varmt hus, med fyr i omnen og NRK P1 på radioen var om mogleg like fint som året før då det var ein sliten soldat som stod og baka. Nordlandslefsene kan ein etter steiking gjerne legge i plastposar medan dei framleis er litt lunkne - då held dei betre på fuktigheita, og vert ikkje så tørre, som nokon kanksje har erfart at julemennene kan verte. Nordlandslefsene kan frysast, eller setjast på ein kjølig eller tørr plass. For å oppfylle arbeidskravet har eg valgt å oppbevare nokon i kakeboks, og nokon i frysar, for å kunne vurdere skilnaden på kakene. Til no så har dei som vart lagt i kakeboks haldt godt på haldbarheita, og er framleis mjuke og smakfulle.

Litteraturliste:

Brunstad, S. og Pettersen, J.R. 2007. Julebakst i oktober. Den gamle sunnmørsjula. Vind forlag. Kompendium i matkultur, 2012, opplag 25. Høgskulen i Volda.

Krogsæter, Unni. Flatbrødbaking og årsak bak framgangsmåte. Munnleg kjelde 2014.

Haust og slakting

Om hausten er det mykje spanande å ta føre seg på matfronten. I MKK har me vore så heldig å få vore med på slakting av sau i Barstadvika. Eg vil seie me er heldig å få moglegheit til å ta del i denne naturlege prosessen og verte kjend med korleis ein gjer det.

Som ein del av det tredje arbeidskravet skal me no ta føre oss kjøt. Me skal prøve å konservere kjøt - altså salte og tørke.  Etter å ha tatt del i slaktinga, frå å røre blod til flåing av sauekropp, har eg valt å salte og tørke eit halvt sauehaud. Når eg sjølv har vore med å tatt så stor del i slaktinga, er det kjekt å halde fram med det same dyret og konservere dette. Eg får då eit bilete av heile prosessen frå dyret stor sjølv på fire bein til eit halvt sauehaud no heng til tørking på låven. Det er ein kunnskap og ei erfaring som eg tykkjer er verdifull i dagens samfunn. Ein kunnskap eg mogleg får lære bort til andre igjen.

Slakting - kvifor og korleis
Slaktinga om hausten var særs viktig for det tidlegare bondesamfunnet, og avgjerande om det skulle verte noko kjøtmat til julemiddagen. Frå dyret ein slakta skulle det verte julemat som ribbe, spekekjøt, mor og pølser, samt anna kjøtmat utover vinteren. I gamledagar vart alt på dyret nytta. Ulla skulle sikre klede og utstyr i heimen. Feittet på dyret vart teken av og seinare nytta til blodpølse, blodball, blodkaket, feitt til potetball, mør og mykje anna. Talg vart nytte til feitt på maten eller til å lage stearinlys. (Brunstad, S., Pettersen, J.R., 2007).

Då me var å slakta fekk me ta del i heile prosessen. Då eine dyret vart slakta fekk eg moglegheit til å hjelpe til. Blodet som vart tappa av dyret måtte røyrast i  - dette må skje medan blodet er varmt for at det ikkje skal levre seg, eller koagulere. Før skulle denne aller helst gjerast for hand, men eg nytta ein visp, noko som fungerte bra. Blodet vert så salta og sett ein kald stad, før ein nokon dagar seinare lagar blodmat. Dette var ein rik kilde på jern, men det måtte etast innan kort tid då blodmaten ikkje har lang haldbarheit, sjølv om det og går an å tørke slakteblod for å ta vare på det over fleire månader. (Brunstad, S., Pettersen, J.R., 2007).

Konservering av kjøt - salting og tørking
Dei konserveringsmetodane me har er heil- og halvkonservering, marinering, røyking, salting, tørking og strålebehandling. Ein kan som kjend nytte frysing og kjøling, men dette er ikkje noko konserveringsmetode, då råvarene ikkje har noko haldbarheit etter opptining (Innli, K. E. og Helmersen, H., 1995)

Når ein skal konservere kjøt vert det gjerne halvkonservert. Halkonservering er når produkt skal halde seg i seks månader ved eit temperatur på 4grader Celcius. Det er viktig at produktet vert datomerka, då produktet har avgrensa brukartid - avhengig av emballasje og type produkt.

Salting vert brukt som konserveringsmiddel for å tilsetje smak, sikre lengre brukstid og skape ein raudfarge som held ved koking. Den viktigaste grunnen til at me framleis saltar kjøt og fisk er den smaksendringa som skjer. Når eg skulle salte og tørke saudehaud var det særs viktig at det var heilt gjennomkjølt - dette oppnådde eg med at det fekk ligge i rennande vatn i eit døgn. Det er fem ulike saltemetodar - lakesalting, pikling, sprøytesalting, tørrsalting og vakuumsalting. Eg nytta tørrsalting sidan oppskrifta krevde det. Då gnir ein inn kjøtet med ei blanding av tørt, krystallisert salt, farin og eventuelt nitrittsalt (Innli, K. E. og Helmersen, H., 1995).

Tørking vert nytta på plantar, frukt, fisk og kjøt som anten er ferske, lettsalta eller spekesalta. Det er eit konserveringsmiddel som har vorte nytta i all tid. (Innli, K. E. og Helmersen, H., 1995). Tørking vert nytta for å redusere vekt og volum, endre brukseigenskapar og auke brukstida. Sauehaudet låg i to dagar etter det vart salta før det vart hengt opp til tørking. Tørketida på mitt produkt er omlag fire veker, elles så heng kjøt gjerne til tørk alt frå 1 månad til 4-5, avhengig av produkt og storleik. Tørkinga bør skje på ein luftig stad der det er låg temperatur og luktfritt. Det er viktig at kjøtet får henge fritt, elles så vil fukt og temperatur vere med på å påverke konserveringa.

Framgangsmåte på flådde, halve haud

(etter Eli og Nils Romestrand si oppskrift):

1 døgn i rennande vatn

2 døgn i grovsalt

Skyll og heng opp i minst 4 veker

Vatn ut over natta

Dampast i 3 timer

Når eit dyr vert slakta, er det viktig å tømme det for blod.
 Om ein ønskjer å bruke dette blodet, må ein røre og røre for å hindre at det koagulerer seg.
Ei utfordring eg prøvde meg på ved slakting av siste dyret. (Eige foto)

Her står eg mot slutten av slaktinga og jobbar med flåing av eit sauehaud.
Dette sauehaudet har eg fått halve delen av og som er vorte salta og tørka som ein del av arbeidskrav 3. (Eige foto)

Etter slaktinga fekk me lære om partering - dei ulike delane av sauen og kva desse vert brukt til.
Nils Romestrand t.h. er dyktig læremeister. (Eige foto).

Vurdering av eigen arbeidsprosess - samanheng mellom prosess og produkt
Sjølve slaktinga var særs spanande å ta del i. Eg har sidan eg var lita vore tilskodar når karane heime på Krogsætra har partert hjort. Dette har alltid vore ein naturleg og spanande prosess å vere med på, så slakting av sau var greit å ta del i for min del. Eg var litt nølande med å skulle røre blod, men artig å ha prøvd det og. Å partere var spanande å få prøve etter å ha sett andre gjere det i så mange år. Men at eg mot slutten av økta skulle stå med eit sauehaud mellom henda var litt meir enn eg hadde sett for meg! Eg vart vel moden for oppgåva ettersom eg tok del i prosessen steg for steg. Det er litt kjekt, om ein kan seie det, å ha eine halvdelen til tørking no etter å ha vore med på heile prosessen - frå slakting til ferdig produkt.

Det har hengt til tørking heime på låven på Krogsætra, og er no teken med til Volda då det byrjar å nærme seg innlevering og godkjenning av arbeidskrava. Kjøtet har lege i kjøleskap i omlag eit døgn, då eg ikkje har hatt moglegheit til å henge det opp i klokketårnet, som er staden for tørking av kjøt på Høgskulen. Kjøtet har ikkje loge innpakka i kjøleskapet, då det er ein risiko for at det vil vere fukt om det ikkje er nok luft rundt, som igjen kan føre til miljø for bakteriar og sopp. Det vert spanande å sjå om dette har hatt noko betydningsfull effekt på tørkeprosessen. Før det vart hengt opp på skulen lot eg det liggje ei lita stund på kjøkenbenken for at det skulle få tørke litt, då temperaturendringa vil kunne gjere at det vert danna fukt. Dette må eg prøve å unngå sidan det kan føre til danning av mugg på kjøtet. Kjøtet ser veldig bra ut til no, og har fått ein fin farge. På tysdag har det hengt til tørking i fire veker, og det vert spanande å sjå om det er ferdig til fredag.

Kjøt, eit halvt sauehaud, som har vorte salta og tørka som ein del av arbeidskravet. (Eige foto)

Litteraturliste
Brunstad, S., Pettersen, J.R. 2007. Den gamle sunnmørsjula. Vind Forlag. Kompendium i matkultur, 2012, opplag 25. Høgskulen i Volda.
Innli, K. E. og Helmersen, H. 1995. Konserveringsmetodar. Produksjons og konserveringslære. Kompendium i konservering, 2013, opplag 22. Høgskulen i Volda.

Eigne foto

Forskningsdagane - tradisjonsrik dag på Haualeite

Søndag 21.september var me på Haualeite for å vise born, vaksne og eldre gamle tradisjonar i matkulturen her i Noreg. Mi oppgåve, i lag med Marthe, var å kinne smør, separere mjølk og då vise dette i praksis for dei besøkjande. Dette var ei utfordring då me aldri har gjort det før, men med gode førebuingar og godt mot vart dette ein kjekk og lærerik dag. Det var særskild stas å sjå kor borna stod på for at seterrømme skulle verte til smør.

Førebuing
For at dette skulle verte vellukka måtte me ha ein god plan. Verken Marthe eller eg har kinna smør før, så det var avgjerande at me prøvde det ut i praksis på førehand. Planen vår, som og vart levert inn for godkjenning, sa noko om kva for utstyr og ingrediensar me ville ha behov for, kva for relevant litteratur som skulle takast med og korleis me ville gjennomføre dette i praksis. Eg opplevar at jo betre førebudd ein er, jo betre vert gjennomføringa.

Å kinne smør er den eldste måten å lage smør på. Syrna fløyte vert helt opp i kinna, og vert så stampa ved hjelp av ein stav som ein dreg opp og ned. Etter litt arbeid vert så smøret skilt ut. Væska som er att vert kalla saup eller kjernemjølk. Ein vaska så smøret, og klemte ut det som var igjen av væske før ein tilsette litt salt. Saltet vart tilsett for smaken sin del, men aller mest pga. konserveringa. (Opplysningskontoret for Meieriprodukter). 

Konservering er når ein ønskjer å bevare haldbarheita på produktet og difor nyttar ulike metodar for å oppnå dette, som t.d. salting. Ein tilsett gjerne litt salt for å hemme vekst av uønska mikroorganismar (Riddervold, Astrid, 1993). I gamledagar var smøret eit edelt produkt som var ein viktig økonomisk ressurs. På seterbruka vart det utover sommaren produsert store mengder mjølk som måtte konserverast for at det ikkje skulle verte øydelagt. Då vart det kinna smør, som vart nytta som betaling og skatt. Smøret vart og ei viktig eksportvare. (Henry, Notaker, 2006).

Me fekk tak i kinne og separator, og Tine sponsa Seterrømme. Me samla litteratur om kinning, og skreiv og kopierte så dette ut på plakatar slik at dei besøkjande kunne få moglegheit til å lese og stille spørsmål. I tillegg ville Marthe og eg dele av kunnskapet vår heile dagen og fortelje og vise korleis prosessen går føre seg. Marthe og eg var ein ettermiddag på skulekjøkkenet for å få erfaringar rundt tidsbruk og ressursar som ville gjere seg gjeldande når me skulle bort på Haualeite. Me laga og då ein bjørnemosekost, som flatbrødbakarane kunne nytte under bakinga sidan dei skulle halde til i same rom som oss.

Gjennomføring
For å skape rette atmosfæra rundt presentasjonen stilte me i tidsriktig antrekk, og Marthe var nok den av alle som var mest gjennomført (sjå bilete). Gjennomføring og presentasjon gjekk bra, og det var ei positiv overrasking at så mange menneske tok turen trass regnvêret.
Borna fekk sjølv prøve å kinne smør - enten ved å riste på norgesglas, vispe rømme i ein bolle, eller nytte smørkinna. Det var særskild stas for dei borna som fekk sjå at det til slutt vart smør etter alt arbeidet!

Erfaringar og refleksjonar
Takka gode førebuingar og god planlegging så vart dette ein vellukka dag. Om me skulle ha gjort noko annleis så skulle me ha prøvd ut separatoren på førehand, så me var litt tryggare på den - dette gjekk likevel fint. Me laga smør på førehand for å la dei besøkjande få smake som tilbehør til flatbrød - dette var ei god prioritering og falt i smak! Ulike norgesglas med ulike stadige i smørlaginga var ein god måte å vise korleis prosessen går føre seg på.

Her er me klar for ein dag med kinning og separering av mjølk.
Kvart norgesglas inneheldt ulike stadige frå seterrømmet til smør og saup/kjernemjølk . (Eige foto)

Marthe, med sjølvlaga bjørnemosekost, klar for å ta i mot besøkjande. (Eige foto)



Seterrømme er det einaste me bruka for å kinne smør, saman med eiga kraft og litt salt. (Eige foto)

Litteraturliste
Notaker, Henry. 2006. Mat og måltider. Aschenhoug forlag. Kompendium i matkultur 2012, opplag 25, Høgskulen i Volda.

Opplysningskontoret for Meieriprodukter. Å kinne smør. Dagleg leiar Ida Marion Berg Hauge.
http://www.melk.no/meieribibliotek/meieriordbok/kinne/ (lasta ned 9.11.14)
Riddervold, Astrid. 1993. Konservering av mat. Kompendium i konservering 2013, opplag 22, Høgskulen i Volda. 

Foto: Ingrid Krogsæter



Syltetøy av multer og plommer

Det er som regel alltid kjekt å prøve noko nytt! Denne gongen var intet unntak. Etter nokon timar med delvis kaos på kjøkkenet vart det til slutt eit godt resultat. Plomme-, og multesylte har no kome i kjøleskapet, og det er godt å ha unnagjort dei første produkta. I eit par- tre timar var kjøkkenet fylt med herlige lukter, kjøkkenbenken var dekt til randen av sukker, kjøkkenvekt, store kokeplater, korger med plommer, plommesteinar, syltetøyglas som det viste seg ikkje var tette og mot slutten varm syltetøy på dei aller fleste flater. Det er derimot ikkje så vanskeleg å lage dette sjølv heime. Litt arbeid, men ved å lage syltetøy sjølv kan du regulere sukkermengda etter eiga smak, samt ha i mykje meir bær enn det du får i glasa du kjøper på butikken.

Bilete er teken heime på Beitefjellet på Krogsætra i august i år.
Ein fin sommarkveld på fjellet for å plukke molter til årets syltetøy og moltekrem.

Sylting
Framgangsmåten på multesylte og plommesylte er akkurat den same. Eg vil her vise til syltetøy av plommer, da det er litt meir arbeid med tanke på all steinen som skal takast bort. Der er fleire ulike oppskrifter, men denne er veldig grei og du bruker minimalt med sukker, noko eg tykkjer er greit.

2 kg plommer/ 2 kg multer

2-3dl vatn

Ein pose Certo-pulver

0,5 kg sukker

Aller fyrst er det greit å finne fram dei glasa ein ønskjer å ha syltetøyet på. Skyl glasa, og legg dei i steikeomnen på 100grader. Her kan dei godt liggje til syltetøyet er ferdiglaga. Lokk kan og leggjast i omnen, men evt. gummistrikkar bør kokast i vatn for å sikre at det vert så reint som mogleg.

Skyl plommene og ha dei i ein stor kjele med så lite vatn som mogleg - pass på at plommene ikkje brenn seg fast i botn. Kok opp og la det koke ei stund, litt avhengig om plommene er faste eller mjuke. Rør godt om og ta ut steinene ettersom dei flyt opp. Medan plommene kokar, bland ein pose Certo syltepulver med ønska mengde sukker. Eg brukar her den minste mengda, då plommene eg brukte var ganske søte i smak. Bland sukkeret og konserveringsmiddelet i plommene og rør godt til sukkeret er oppløyst. La det så koke eit par minutt før du har syltetøyet på varme glas. Her er det viktig å forsikre seg om at glasa er tette. 

Kva er konservering? Konserveringsmetoden strekkjer seg langt tilbake i historia. Å konservere betyr at ein får matvarer til å halde seg lenger (Innli, K. E. og Helmersen, H., 1995). Bakterier og sopp er det som trugar haldbarheita til matvarene våre i størst grad. I tillegg verkar og kjemiske reaksjonar, framkalla av temperatur og lys, inn på haldbarheita. (Innli, K. E. og Helmersen, H., 1995). For å hindre at syltetøyet mugnar er det vikitg å redusere vassinnhaldet. Dette gjer me ved å nytte tette glas - då kjem ikkje noko oksygen inn, bakteriane har ikkje noko miljø kor dei kan formeire seg, og ein hindrar så produksjon av syrer, gasser og giftstoff som gir dårleg smak og lukt. (Innli, K. E. og Helmsersen, H., 1995).

Ved å sikre deg om at glasa er tette, er det viktig å skru lokket godt på og glasa opp ned. Då vil det skapast eit trykk inni glaset og det vil verte tett. Her vil ein og fort sjå om glasa ikkje er tette - då må ein gjere tiltak for elles vil ikkje produktet ha evna til å halde seg noko lenge. La glasa stå på kjøkkenbenken til dei vert kalde før du set dei i kjøleskap.

Vurdering av produkta
Eg nytta eitt glas som eg visste ikkje var tett, då eg ikkje hadde fleire glas å bruke. Dette glaset fekk då stå opna og vart eten opp først. Sidan produksjonsdagen har det vorte ete syltetøy minst ein gong i løpet av veka, og tredje glas av multesylta er opna, medan eg berre har kome til andre glaset med plummer. Syltetøyet har ikkje endra seg noko, og smakar som heimelaga - akkurat passe søtt og friskt.

Evaluering - samanheng mellom prosess og produkt
Eg opplevde denne prosessen som særs lærerik. Eg har sett på mor sylte og safte i mange år, men det er noko heilt anna å gå alle stega sjølv. Eg nytta plommer frå hagen og ideelt sett kunne eg ha venta nokon dagar til, kanskje ei veke, med å sylte. Dei var framleis litt harde, noko som går fint, men gjev litt meir arbeid med å få laus og bort alle steinane. Sukker og konserveringsmiddelet Certo skal blandast, dette gløymde eg, men kom på det slik at det framleis var mogleg å få blanda delar av det. Det går nok greit å tilsette det kvar for seg, men då kan ein risikere å få samling med sukker ein stad og certopulver andre stader. Norgesglas er å anbefale! Eg nytta desse, samt eit par glas som var kjøpt på Europris - desse var ikkje tette, og løysinga vart då å tømme nokon halvfulle glas i kjøleskapet med ymse innhald og vaske og koke desse.

Eg har sjølv ikkje hatt noko problem med å nytte "fetaostglas", men veit at andre har opplevd at dei ikkje alltid går i vakuum (at lokket ikkje lagar nokon klikkelyd når ein trykker på det). Om ein nyttar glas med skrulokk, må ein då sjekke om glaset er tett ved å trykke ned lokket.

Koking av plommer, medan glas og lokk vert
kokt for å drepe bakteriar som ein ikkje
ønskjer skal verte ein del av konserverings-
prosessen når syltetøyet skal lagrast.
(Eige foto).

Raud i kinna og mykje ein skal fylgje med på.
Her skal eg til å smake på syltetøyet, og vurdere sukkermengda.
(Eige foto).

Søte plommer frå hagen som skal verte til herlig syltetøy.
(Eige foto).

Det ferdige produktet etter lærerike timar på kjøkkenet. Her har syltetøyet kome i glas og vorte merka med dato, og kan no stå i kjøleskap og halde seg så lenge glasa er tette og får stå uopna. (Eige foto)

Litteraturliste:
Innli, K. E. og Helmsersen, H., 1995. Produksjons- og konserveringslære. Kompendium i konservering, s. 119. Høgskulen i Volda 2013, opplag 22.

Alle foto er privat.

Første møtet med faget Mat, kultur og konservering

"Ein kan ikkje leve godt, elske godt, eller sove godt - utan å ete godt"

Forrige helg var eg på mi fyrste samling på deltidsstudiet Mat, kultur og konservering (MKK). Dette er eit studium som gjev 30 studiepoeng, med føresetning om at ein møtar på dei åtte samlingane i løpet av året, leverar inn arbeidskrav til rett tid og består eksamen. Med andre ord, eit godt og overkommeleg studium der alle som vil kan søke.Der vil tilsaman vere åtte samlingar i løpet av året, kor ein blant anna får grunnleggjane kunnskapar om konservering som sylting, safting, hermetisering og tørking av frukt og bær. Utover hausten skal me og lære å slakte og partere kjøt, bake lefser og anna julebakst før me avsluttar med den store julemiddagen før det nye året. 

Me har til no hatt ei samling, der me lærte om safting, sylting og hermetisering. Seinsumaren er ei fantastisk tid, og det er om å gjere å nytte seg av alle frukter og bær ein kan kome over. Her eg bur, har eg tilgang til flotte eple- og plummetre i hagen, samt ulike bærsortar. I sumar var eg på fjellet og plukka kilovis med multer! Det er litt dårleg med blåbær i år, men fine bringebær og jordbær etter ein flott sumar veg opp for det. Eg ser fram til å lære mykje meir innan mat, kultur og konservering dette året. Eg tykkjer det er viktig å ta vare på tradisjonar, og håper å kunne tileigne meg litt kunnskap innan det eine og det andre, slik at eg er i stand til å vidareføre det til andre igjen, om det så vert elevar i skulen eller eigne born i framtida. Fyrst og fremst er det ein stor glede for meg sjølv å kunne servere heimelaga multesylte, eplemost og hylleblomstsaft. Enkelt og så godt.

Her i Volda skin sola og temperaturen ligg opp mot tjuetalet i dag. Springetur i varmen vert det seinare, men no fyrst skal plommer hermetiserast og fine multebær skal takast opp av frysaren og verte til herlig multesylte.Medan eg finn fram forkledet tenkjer eg som Pippi Langstrømpe; "Dette har eg aldri prøvd før, så det klarer eg heilt sikkert." Det endelege resultatet vil kome seinare.Ha ein framleis god dag, og takk for besøket!

- Ingrid.